Auðlindir og hringrásahagkerfi

Við höfum mótað okkur stefnu í sjálfbærnimálum þar sem ein af áherslunum er á hringrásarhagkerfið. Hringrásarhagkerfi í sjálfbærnistefnu okkar leggur áherslu á sjálfbæra auðlindanýtingu, endurvinnslu og endurnýtingu úrgangs, auk ábyrgðar í meðferð hættulegra efna. Markmið okkar í þessu samhengi er að draga úr umhverfisáhrifum með því að nýta náttúruauðlindir á skilvirkan hátt og stuðla að hámarksnýtingu flutningskerfisins. Þessi nálgun tryggir að fyrirtækið minnki kolefnisspor sitt og stuðli að hringrásarhagkerfi með ábyrgri nýtingu og endurvinnslu auðlinda. Við erum með úrgangsstjórnunaráætlun í samræmi við úrgangsþríhyrninginn sem miðar að því m.a. að tryggja aðstöðu til sorpflokkunar, tryggja rétta flokkun úrgangs, þar á meðal spilliefna og að honum sé komið til viðurkennds móttökuaðila. Þá er fyrirtækið með ISO 14001 vottun sem styður enn frekar við aðgerðir og árangur í umhverfisstjórnun.

Fyrirtækið hefur sett sér skýr markmið og aðgerðir til að stuðla að hringrásarhagkerfi og draga úr umhverfisáhrifum í loftslagsmálum með því að nota sjálfbærnimælikvarða og hámarka nýtingu flutningskerfis og dreifikerfa. Fyrirtækið vinnur markvisst að því að lágmarka losun gróðurhúsalofttegunda, draga úr umhverfisáhrifum, bæta nýtingu auðlinda og innleiða sjálfbærar lausnir í rekstri sínum.

Markmiðið er að auka flokkun úrgangs í yfir 90% og tryggja að 100% niðurrif mannvirkja verði endurunnið fyrir árið 2027. Til að ná þessu hefur fyrirtækið innleitt sjálfbærnivísa og skýra innkaupaferla byggða á umhverfisupplýsingum EPD (e. Environmental Product Declaration). Einnig er lögð áhersla á að greina tækifæri í rekstri og viðhaldi eigna til að draga úr úrgangi og losun ásamt því að þróa viðskiptaumhverfi sem styður við hámarksnýtingu auðlinda. Að auki verða innleiddir skýrir verkferlar fyrir endurvinnslu niðurrifs til að tryggja ábyrga umgengni um auðlindir.

Í loftslagsmálum stefnir fyrirtækið að því að draga úr losun CO₂ um 30% fyrir árið 2040 miðað við árið 2018 og ná kolefnishlutleysi í rekstri í samræmi við stefnu stjórnvalda. Fyrirtækið vinnur að því að minnka árlegan leka SF6 gass í kerfum niður fyrir 0,2% fyrir árið 2030 og halda flutningstöpum undir 2% af heildarinnmötun í kerfið. Einnig er stefnt að því að draga úr losun varaafls sem er knúið af jarðefnaeldsneyti um 80% fyrir árið 2040. Til að ná þessum markmiðum hefur fyrirtækið hafið uppbyggingu fyrsta áfanga nýrrar kynslóðar flutningskerfisins og vinnur að tvítengingu afhendingarstaða fyrir árið 2040. Jafnframt er unnið að hagkvæmri stýringu flutningskerfisins til að lágmarka töp og skipta út olíu fyrir vistvænni orkugjafa í varaafli og samgöngum. Þá hefur fyrirtækið einnig þróað umhverfisáætlun og sett fram skýr skilyrði í útboðum til að tryggja sjálfbærni í framkvæmdum.

Með þessum markmiðum og aðgerðum vinnur fyrirtækið að því að styðja við sjálfbæra þróun, draga úr loftslagsáhrifum og innleiða hringrásarhagkerfi í rekstri sínum, sem er grundvöllur ábyrgari og sjálfbærari framtíðar.

Á árinu 2024 fengum við uppfærða vistferilsgreiningu (e. Life cycle assessment, LCA) á flutningskerfinu sem byggir á sambærilegri skýrslu frá 2018. Vistferilsgreining er aðferðafræði sem notuð er til að meta staðbundin og hnattræn umhverfisáhrif vöru eða þjónustu yfir líftímann eða „frá vöggu til grafar“. Tilgangurinn er að meta heildarumhverfisáhrif sem verða á öllum stigum vistferilsins eða yfir alla virðiskeðjuna, þ.e. vegna öflunar hráefna, framleiðslu, notkunar og förgunar.

Orkuvinnsla og orkunotkun er valdur að u.þ.b. þremur fjórðu heildarlosunar gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu, auk annarra áhrifa á borð við aukningu í svifryki, súru regni, næringarefnaauðgun og eyðingu auðlinda. Greiningin er unnin í samræmi við staðlana ISO 14040 og ISO 14044 og Evrópustaðalinn EN 15804 um sjálfbærni í byggingariðnaði, auk þess sem stuðst er við leiðbeiningar um framkvæmd vistferilsgreininga fyrir gerð umhverfisyfirlýsinga. Niðurstöðurnar draga fram hvar í vistferli flutningskerfisins greina megi mestu áhrifin í hverjum umhverfisáhrifaflokki, hvernig umhverfisáhrif verða til á hverjum stað í vistferlinum, auk þess sem hægt er að meta stærðir á borð við kolefnisspor raforkuflutnings.

Niðurstöður greiningarinnar eru reiknaðar fyrir flutning á 1 kWst raforku í flutningskerfinu. Byggir greiningin á öllum flutningslínum raforku sem voru í eigu og rekstri fyrirtækisins í ársbyrjun 2023 og reknar eru á 220 kV, 132 kV og 66 kV spennu. Kerfið samanstendur af um 3.600 km af loftlínum og jarðstrengjum, auk tengivirkja, sem flytja að meðaltali um 19 TWst árlega. Miðað er við 60 ára líftíma flutningskerfisins og er á þessum tíma m.a. gert ráð fyrir endurnýjun jarðstrengja og hluta loftlína og rafbúnaðar tengivirkja. Metin eru umhverfisáhrif sem eiga sér stað á öllum stigum vistferilsins, þ.e. frá því að hráefni á borð við málma, plastefni og steypu eru unnin og önnur byggingarefni flutningskerfisins eru framleidd, að meðtöldum flutningum, þangað til línur eru lagðar, kerfið rekið á 60 ára líftíma og uns loftlínur eru teknar niður, jarðstrengir grafnir upp og hráefni endurunnin eða þeim fargað. Við greininguna var stuðst við magntölur, mælingar og áætlanir frá okkur, framleiðendum og verktökum, og eru gæði gagnanna sem vistferilsgreiningin byggir á talin góð.

Niðurstöður vistferilsgreiningarinnar sýna að öflun hráefna til flutningskerfisins og framleiðsla á byggingarhlutum þess, einkum framleiðsla mastra og leiðara, veldur mestu umhverfisáhrifunum í flestum umhverfisáhrifaflokkum. Bygging kerfisins vegur töluvert í heildina í þremur flokkum, og í öllum áhrifaflokkum skilar endurvinnsla efna ávinningi að loknum líftímanum, þ.e. dregur úr umhverfisáhrifum. Kolefnisspor flutningskerfisins er 0,75 g CO2-ígildi/kWst. Flutningstöp á rekstrartíma valda rúmlega fjórðungi áhrifanna eða samanlagt 28%. Þetta má að stærstum hluta rekja til losunar CO₂ frá vinnslu raforku með jarðvarma á Íslandi. Leki SF6 gass í tengivirkjum er um 18% kolefnissporsins og af þeim byggingarhlutum sem mynda flutningskerfið eiga leiðarar stærstu hlutdeild í kolefnissporinu eða 17%. Aðrir byggingarhlutar sem valda töluverðum hluta heildarlosunar gróðurhúsalofttegunda eru möstur (7%) og tengivirki (8%). Með endurvinnslu á stáli í möstrum og áli í leiðurum í lok líftíma má minnka kolefnisspor um 10% miðað við forsendur þessarar greiningar.

Fyrirtækið leggur sitt af mörkum með uppbyggingu og ábyrgum rekstri flutningskerfisins. Mörg tækifæri felast í rekstrinum til að draga úr umhverfisáhrifum, ekki síst losun gróðurhúsalofttegunda, t.d. með hagkvæmri stýringu flutningskerfisins til að lágmarka flutningstöp og að draga úr SF6 leka í kerfinu eins og kostur er. Draga má úr gróðurhúsaáhrifum leiðara, mastra og jarðstrengja með vistvænni innkaupum, þ.e. með því að þróa aðferðir til þess að styðja val á framleiðendum vara sem eru með og geta sýnt fram á lægra kolefnisspor vöru sinnar en sambærilegra vara á samkeppnismarkaði. Einnig eru tækifæri til að draga úr kolefnissporinu með ábyrgri notkun jarðefnaeldsneytis og/eða notkun á umhverfisvænni orkugjöfum á öllum vistferlinum, sérstaklega þegar byggingarframkvæmdir eiga sér stað. Að lokum kemur fram í greiningunni hvernig öll endurvinnsla hráefna að líftíma loknum skilar sér í ávinningi fyrir umhverfið.

Vistferilsgreiningin verður hluti af umhverfisstjórnun fyrirtækisins, meðal annars til ákvarðanatöku um aðgerðir til að draga úr umhverfisáhrifum raforkuflutnings, hvort sem um er að ræða í hönnun, undirbúningi framkvæmda, við innkaup eða í rekstri. Vistferilsgreining er undirstaða loftslagsstýringar, sem fellur undir umhverfisstjórnun. Með því að áætla kolefnisspor framkvæmdarverkefna á áætlunar- og hönnunarstigi má t.a.m. skilgreina markmið og verkferla til þess að draga úr áhrifum frá frumhönnun yfir í fullnaðarhönnun, frá útboði og til loka framkvæmdaverks.

Flutningskerfi raforku krefst umfangsmikillar auðlindanotkunar á öllum stigum líftímans, allt frá byggingu og rekstri til endurnýjunar og niðurrifs. Þessar auðlindir má flokka í tvo meginflokka: auðlindir inn, sem eru hráefni, orka og efni sem fara inn í kerfið, og auðlindir út, sem eru þær afurðir, úrgangur og umhverfisáhrif sem flutningskerfið skilar frá sér.

Helstu hráefni sem notuð eru í byggingu og viðhald flutningskerfisins eru stál, ál, kopar og steypa. Stál er einkum notað í möstur, festingar og tengivirki, á meðan ál er aðalefni leiðara og jarðstrengja. Kopar er nauðsynlegur fyrir rafbúnað, jarðtengingar og háspennustrengi, en steypa er notuð í undirstöður fyrir möstur og byggingar. Að auki eru einangrunarefni, gler og postulín notuð í loftlínur, en ýmis plastefni eins og XLPE eru hluti af jarðstrengjum.

Flutningskerfið krefst einnig mikillar orkunotkunar, bæði við rekstur og viðhald. Rafmagn er notað í tengivirki, en við framkvæmdir og viðhald er jarðefnaeldsneyti eins og dísilolía enn mikið notað. Hins vegar er í auknum mæli verið að nota lífdísil og vetni til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Aðrar auðlindir sem kerfið krefst eru vatn (notað í steypuframleiðslu og kælikerfi í spennustöðvum) og efnavörur, sem eru nauðsynlegar fyrir tæringarvörn og viðhald einangrara. Einnig er SF6 gas notað í tengivirkjum, en það hefur afar háan hlýnunarmátt og því er unnið að minnkun á notkun þess.

Auðlindir frá flutningskerfinu er raforkuflutningur, sem skilar um 19 TWst af raforku árlega til dreifikerfa og stórnotenda. Hins vegar tapast um 2% af þessari raforku, eða um 380 GWst árlega, vegna flutningstapa, sem hefur bein áhrif á kolefnisspor kerfisins.

Á líftíma flutningskerfisins myndast einnig töluverður úrgangur og niðurrifsefni. Stál og ál eru að stórum hluta endurvinnanleg efni, en endurvinnsluhlutfall stáls er um 70% og áls um 90%. Kopar er einnig mikið endurunninn, á meðan steypa er erfiðari í endurvinnslu og er oftast notuð sem fylliefni. Einangrunarefni, plast úr jarðstrengjum og tæringarvarnarefni eru dæmi um efni sem hafa takmarkað endurvinnslugildi og þarf því að meðhöndla sérstaklega.

Nánari upplýsingar um vistferilsgreiningu fyrirtækisins má sækja á vef fyrirtækisins.

Hringrásarhagkerfi getur haft jákvæð fjárhagsleg áhrif á fyrirtækið með því að draga úr hráefniskostnaði, minnka rekstrarkostnað og auka sjálfbærni í flutningskerfi raforku. Með áherslu á endurvinnslu niðurrifs og hagkvæmni í innkaupum er hægt að lækka kostnað ásamt því að lækka kolefnisspor fyrirtækisins.

Jafnframt gæti fyrirtækið minnkað framtíðarkostnað vegna kolefniskvóta með því að draga úr losun CO₂ og SF6 gass, sem gæti sparað stórar fjárhæðir ef kolefnisgjöld verða tekin upp. Förgunarkostnaður getur einnig lækkað með betri úrgangsstjórnun og flokkun efna, sérstaklega fyrir plastefni og jarðstrengi. Að auki tryggir ábyrgð í loftlagsmálum fyrirtækinu betri fjármögnun til framkvæmda og uppbyggingar á raforkukerfinu.

Sem dæmi um ábyrgða stýringu auðlinda hjá fyrirtækinu á árinu 2024 er niðurrif Hamraneslínu og endurnýting hráefna. Þegar uppbygging Skarðshlíðar, nýs íbúðahverfis í Hafnarfirði komst á gott skrið með uppbyggingu fjölbreyttar byggðar og innviða, var þess farið á leit við fyrirtækið að taka niður Hamraneslínu til að auðvelda fyrir þróun hverfisins. Hluti Hamraneslínu var rifinn niður í lok ágúst 2024 og sá hluti línunnar lagður í jörðu. Rifin voru niður 8 möstur sem reist voru 2018 og því tiltölulega ný, og þrjú gömul möstur síðan 1969. Gömlu möstrin fóru í endurvinnslu hjá Hringrás en nýlegu möstrin 8 fóru á lager fyrirtækisins á Geithálsi og hafa m.a. verið nýtt til að bregðast við jarðhræringum og eldsumbrotum á Reykjanesi. Með þessu sýnir starfsfólk fyrirtækisins mikla fyrirhyggju og skynsemi þegar kemur að nýtingu hráefna við aðstæður sem krefjast þess að brugðist sé hratt við aðstæðum sem upp koma og aðfangakeðjan bíður ekki upp á skjóta afgreiðslu. Með fyrirhyggju sem þessari og skilningi á mikilvægi virðiskeðjunnar er ekki verið að minnka kolefnisspor fyrirtækisins, en heldur ekki verið að auka það, sem annars gæti verið staðan ef hagsýni og fyrirhyggja væri ekki höfð að leiðarljósi.